Na początku września Światowa Federacja Dentystyczna skierowała do organizacji członkowskich Oświadczenie dotyczące stosowania amalgamatu w praktykach stomatologicznych. FDI podała, że dotychczas obowiązujące Oświadczenia w zakresie bezpieczeństwa amalgamatu dentystycznego (Possible Local Adverse Effects of Amalgam Restorations, 2007; Safety of Dental Amalgam, 2007) oraz stopniowego wycofywania go z użycia, co jest zgodne z Konwencją z Minamaty (Dental Amalgam and the Minamata Convention on Mercury, 2014; Dental Amalgam Phase Down, 2018), zostały zaktualizowane i połączone.
Amalgamat w praktyce stomatologicznej
Amalgamat stomatologiczny jest sprawdzonym klinicznie, efektywnym materiałem stosowanym do wypełniania ubytków w tkankach zęba. Uwalnia niewielkie ilości rtęci (nanogramy), z których część jest wchłaniana przez organizm. Jak wykazano, poziom rtęci w moczu jest skorelowany z liczbą i wielkością uzupełnień amalgamatowych, ale większy wpływ na obecność tego pierwiastka w organizmie mają zwykle inne źródła niż amalgamat dentystyczny (np. pożywienie). Niemniej wyrażono obawy dotyczące bezpiecznego stosowania tego rodzaju uzupełnień stomatologicznych w populacji ogólnej.
Pomimo istniejących kontrowersji, większość dostępnych badań nie wiąże obecności uzupełnień amalgamatowych z rozwojem chorób przewlekłych i zwyrodnieniowych, chorób nerek, chorób autoimmunologicznych, z zaburzeniami funkcji poznawczych, negatywnym wpływem na przebieg ciąży lub jakimikolwiek niespecyficznymi objawami w populacji ogólnej.
Grupami wrażliwymi są natomiast pacjenci ze zdiagnozowaną alergią na amalgamat lub jego inne składniki (srebro, cyna, miedź, kadm, cynk) bądź z istniejącą ciężką chorobą nerek. Podobnie jak w przypadku każdej innej interwencji medycznej lub farmaceutycznej, należy zachować ostrożność przy stosowaniu amalgamatu do odbudowy zębów u kobiet w ciąży (u ciężarnych obawy budzą również materiały alternatywne dla amalgamatu).
W dokumencie FDI podano, że ze względu na zawartość rtęci w amalgamacie dentystycznym, pojawiły się obawy dotyczące jego potencjalnego wpływu na pacjentów, lekarzy i zespoły stomatologiczne, jak również na środowisko (amalgamat stosowany w praktykach jest jednym z kilku źródeł zanieczyszczenia rtęcią, choć w bardzo ograniczonym stopniu). Z tego powodu przedstawiciele zawodów związanych z ochroną zdrowia jamy ustnej uznają potrzebę ograniczenia stosowania rtęci, w tym amalgamatu stomatologicznego, zgodnie z potrzebami i preferencjami pacjenta.
Już w 2013 roku wspomniana Konwencja z Minamaty (zorganizowana przez ONZ) poparła stopniowe wycofywanie się ze stosowania amalgamatu w leczeniu stomatologicznym. Konwencja (przyjęta w 2017 roku) podkreśliła również potrzebę wzmocnienia programów nauczania w stomatologii w kierunku zapobiegania chorobom i profilaktyki zdrowotnej, a także poszerzania wiedzy na temat alternatywnych materiałów oraz technik odbudowy, w tym podejścia minimalnie inwazyjnego (w stosownych przypadkach).
Rekomendacje FDI
FDI wspiera działania Światowej Organizacji Zdrowia na rzecz stopniowego wycofywania amalgamatu dentystycznego. Będzie to możliwe do osiągnięcia poprzez zwiększenie nacisku na zapobieganie chorobom i promocję zdrowia, a także badania nad rozwojem i dostępnością alternatywnych metod leczenia. W leczeniu stomatologicznym należy stosować materiały do odbudowy zębów, które są skuteczne i bezpieczne dla pacjenta, jak i zespołu stomatologicznego, przy jednoczesnej dbałości o środowiska naturalne.
- Wszelkie decyzje dotyczące leczenia powinny opierać się na aktualnych dowodach naukowych, jak najlepszym interesie pacjenta i właściwej ocenie klinicznej lekarza dentysty, przy jednoczesnym uwzględnieniu integralności środowiska i zdrowia populacji.
- Tatuaże amalgamatowe objawiają się jako przebarwienia błony śluzowej jamy ustnej, ale mają łagodny charakter, a ich leczenie nie jest konieczne. Zmiany lichenoidalne jamy ustnej mogą w bardzo rzadkich przypadkach wystąpić w sąsiedztwie uzupełnień amalgamatowych, jako reakcja autoimmunologiczna lub reakcja alergiczna na składniki amalgamatu. Jeśli u takich pacjentów testy płatkowe skórne na alergię na rtęć lub inne składniki amalgamatu dadzą wynik pozytywny, wymiana uzupełnień może wpłynąć na poprawę stanu tkanek.
World Dental Federation wspiera następujące praktyki w zakresie stopniowego wycofywania amalgamatu stomatologicznego:
- zwiększony nacisk na zapobieganie chorobom i profilaktykę zdrowotną;
- podjęcie dalszych badań i rozwój wysokiej jakości materiałów bezrtęciowych do uzupełnień stomatologicznych, z uzwględnieniem ich potencjalnego wpływu na zdrowie i środowisko;
- odpowiednia edukacja w zakresie stosowania alternatywnych materiałów i technik do wykonywania uzupełnień protetycznych na uczelniach medycznych oraz na szkoleniach ustawicznych;
- ograniczenie, a jeśli to możliwe, rezygnacja ze stosowania amalgamatu stomatologicznego:
- w przypadku zmian chorobowych, w których można użyć innych materiałów do odbudowy (szczególnie w pierwszym leczeniu odtwórczym oraz u młodych pacjentów);
- u osób o szczególnych uwarunkowaniach medycznych, np. pacjentów z ciężką chorobą nerek lub pacjentów, u których występują reakcje alergiczne na amalgamat, bądź lichenoidalne zmiany kontaktowe w błonie śluzowej jamy ustnej;
- z wyjątkiem sytuacji, gdy lekarz stomatolog uzna to za konieczne w oparciu o specyficzne potrzeby pacjenta i sytuację kliniczną.
Zalecenia te mogą być realizowane w różny sposób w różnych krajach lub regionach, gdzie zastosowanie mogą mieć inne, specjalne przepisy.
Pełny tekst dokumentu pt. „Amalgamat (część 2): Bezpieczne stosowanie i wycofywanie amalgamatu stomatologicznego” (ang. Amalgam (Part 2): Safe Use and Phase Down of Dental Amalgam) można znaleźć pod adresem: https://www.fdiworlddental.org/amalgam-part-2-safe-use-and-phase-down-dental-amalgam. Oświadczenie to zostało przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne FDI we wrześniu 2021 roku w Sydney (Australia).
Amalgamat wycofywany z leczenia stomatologicznego w Polsce
Warto wspomnieć, że kolejnym przyczynkiem do dyskusji na temat stosowania amalgamatu stomatologicznego była w ostatnim czasie decyzja o rezygnacji z tego materiału w naszym kraju, co jest zgodne z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie rtęci. W dniu 25 sierpnia Minister Zdrowia ogłosił rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego, zgodnie z którym z listy świadczeń gwarantowanych zostaną usunięte wypełnienia amalgamatowe. Ministerstwo Zdrowia poinformowało, że w miejsce wycofywanego amalgamatu dla wszystkich pacjentów dostępne będą wypełnienia z cementu szkłojonomerowego, cementu szkłojonomerowego o zwiększonej gęstości oraz cementu szkłojonomerowego wzmocnionego żywicą.
