Prawnik Radzi

Na podstawie art. 13 ust. 4 ustawy o niektórych zawodach medycznych z dnia 17.8.2023r. (Dz.U. z 2023r., poz. 1972) minister właściwy do spraw zdrowia został zobligowany do wydania rozporządzenia, w którym ma określić szczegółowy wykaz czynności zawodowych, o których stanowi art. 13 ust. 1 ustawy jak wyżej, biorąc pod uwagę niezbędne kwalifikacje, wymagany zakres umiejętności oraz konieczność zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów. Oprócz powyższych kryteriów wiążące dla ministra jest zdefiniowanie w sposób legalny zakresu czynności zawodowych wykonywanych kolejno przez asystentkę stomatologiczną, jak również higienistkę stomatologiczną. Powyższa konstatacja wynika z hierarchii źródeł prawa w Polsce. Mianowicie rozporządzenie jest aktem wykonawczym względem ustawy i jest wydawane zarówno na podstawie tego aktu normatywnego, jak również w jego granicach. Na gruncie europejskiej nauki prawa, w tym na gruncie prawa polskiego, definicję aktu wykonawczego do ustawy, stanowią cztery zasadnicze, typizujące go elementy, rozporządzenie jest: 1) aktem normatywnym, 2) wydanym przez organ władzy wykonawczej, 3) na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego, 4) w celu wykonania ustawy upoważniającej[1]. Niezbędne uzupełnianie norm ustawowych przez rozporządzenie – mające na celu zapewnienie realizacji ustawy, mieszczące się w powyższej koncepcji – należy odróżniać od modyfikacji ustawy przez normy rozporządzenia. Modyfikacja taka jest zasadniczo niezgodna z konstytucją. Została wyjątkowo dopuszczona przez Trybunał w wyroku P 7/97 pod warunkiem łącznego spełnienia następujących przesłanek: 1) jednoznacznej treści ustawowego upoważnienia do wydania takiego rozporządzenia; 2) precyzyjnego określenia zakresu swobody normodawczej rozporządzeniodawcy; 3) szczegółowego charakteru wytycznych dotyczących treści takiego rozporządzenia; 4) charakteru spraw mających zostać uregulowanych w rozporządzeniu – mogą to być wyłącznie materie o charakterze społeczno-gospodarczym cechujące się małą stabilnością. Jednocześnie jednak zachodzące w nich zmiany muszą mieć charakter obiektywny, a celem regulacji rozporządzeniowej jest wyłącznie dostosowanie treści ustawy do zmieniających się warunków. Praktyka taka wzbudza wątpliwości konstytucyjne[2].

Biorąc pod uwagę powyższe, nie ulega wątpliwości, iż szczegółowy wykaz czynności zawodowych musi mieścić się w następujących granicach (jednocześnie być z nimi spójny treściowo):

• asystowanie lekarzowi dentyście i utrzymania gabinetu w gotowości do pracy – w odniesieniu do asystentki stomatologicznej
• profilaktyka i promocja zdrowia jamy ustnej oraz współuczestniczenie w procesie leczenia – w odniesieniu do higienistki stomatologicznej.

Powyższe określa fundamentalny zakres wykonywania dwóch jak wyżej wskazanych zawodów medycznych polegających na realizowaniu czynności zawodowych z danego obszaru.

Na stronie Ministerstwa Zdrowia pojawiła się informacja o wykazie prac legislacyjnych dotyczących omawianego aktu normatywnego[3]. Wskazane tam zostało, iż określenie w projektowanym rozporządzeniu czynności zawodowych dla poszczególnych zawodów medycznych ma istotne znaczeniu w kontekście powierzenia zakresu obowiązków przez pracodawców osobom wykonującym zawody medyczne, jak również konieczności zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów. Ponadto zaproponowane rozwiązania mają istotne znaczenie z punktu widzenia przewidzianych dla tych zawodów w ustawie z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych rozwiązań dotyczących odpowiedzialności zawodowej. Odpowiedzialna za prowadzenie tych prac legislacyjnych jest Podsekretarz Stanu Pani Urszula Demkow.

Szczegółowy wykaz czynności zawodowych wykonywanych przez asystentkę stomatologiczną zawiera następujące punkty:

1. Przygotowywanie gabinetu stomatologicznego i stanowiska pracy lekarza dentysty do pracy.
   • Dobieranie wyposażenia i sprzętu do pracy zgodnie z wymogami ergonomii oraz środków ochrony indywidualnej i zbiorowej używanych w gabinecie lekarza dentysty.
   • Przygotowywanie stanowiska pracy lekarza dentysty i asystentki stomatologicznej.
   • Obsługiwanie aparatury i sprzętu medycznego zgodnie z instrukcją.
   • Porządkowanie stanowiska pracy lekarza dentysty i asystentki stomatologicznej oraz gabinetu lekarza dentysty zgodnie z procedurami.
   • Segregowanie odpadów medycznych.
2. Przygotowanie pacjenta do zabiegów stomatologicznych.
3. Asystowanie lekarzowi dentyście podczas wykonywania zabiegów stomatologicznych.
   • Asystowanie lekarzowi dentyście przy zakładaniu materiałów do wypełnień stosowanych w stomatologii.
   • Asystowanie różnymi metodami lekarzowi dentyście w trakcie wykonywania zabiegów stomatologicznych, w tym metodą pracy na cztery ręce i sześć rąk.
   • Dobieranie wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych do zabiegów stomatologii zachowawczej z endodoncją, chirurgicznych, periodontologicznych, protetycznych i ortodontycznych.
   • Kontrolowanie pola zabiegowego, utrzymywanie jego suchości i widoczności podczas wykonywania zabiegów stomatologicznych.
   • Podawanie produktów leczniczych na zlecenie lekarza dentysty.
   • Kontrolowanie ciśnienia krwi i tętna pacjenta za pomocą dostępnej w gabinecie lekarza dentysty aparatury i sprzętu medycznego.
4. Współpraca w zespole wielodyscyplinarnym podczas wykonywania czynności zawodowych.
   • Współpraca z zespołem wielodyscyplinarnym podczas wykonywania czynności diagnostycznych, profilaktycznych i leczniczych.
   • Współpraca w zespole wielodyscyplinarnym podczas wykonywania zabiegów stomatologicznych w zakresie swoich kompetencji.
   • Informowanie pacjenta o konieczności zgłoszenia się do poradni specjalistycznych na zlecenie lekarza dentysty zachowując ciągłość opieki.
5. Przygotowywanie i przechowywanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych stosowanych w stomatologii.
   • Przygotowywanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych w stomatologii zgodnie z procedurami.
   • Przygotowywanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych stosowanych w stomatologii do określonego zabiegu na zlecenie lekarza dentysty.
   • Przechowywanie produktów leczniczych zgodnie z zaleceniami wytwórcy a wyrobów medycznych zgodnie z zalecaniami producenta.
6. Przygotowywanie, konserwowanie, dekontaminacja, przechowywanie aparatury i sprzętu medycznego stosowanego w stomatologii.
   • Przygotowywanie roztworów płynów dezynfekcyjnych zgodnie z odpowiednim stężeniem.
   • Przygotowywanie aparatury i sprzętu medycznego do sterylizacji.
   • Przeprowadzanie sterylizacji aparatury i sprzętu medycznego.
   • Wykonywanie testów kontroli procesu dekontaminacji.
   • Wykonywanie dezynfekcji aparatury i sprzętu medycznego w gabinecie dentystycznym zgodnie z obowiązującymi procedurami.
   • Dobieranie opakowań i wskaźników do sterylizacji.
   • Konserwacja aparatury i sprzętu medycznego zgodnie z procedurami.
7. Udzielanie pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego.
8. Wykonywanie czynności administracyjnych i prowadzenie dokumentacji związanej z funkcjonowaniem gabinetu lekarza dentysty.
   • Prowadzenie i archiwizowanie dokumentacji medycznej na zlecenie lekarza dentysty.
   • Sporządzanie wykazu produktów leczniczych i wyrobów medycznych stosowanych w stomatologii.
   • Dokonywanie inwentaryzacji produktów leczniczych i wyrobów medycznych stosowanych w stomatologii.
   • Prowadzenie zapisu zużycia produktów leczniczych i wyrobów medycznych stosowanych w stomatologii.
   • Sporządzanie zapotrzebowania na produkty lecznicze i wyroby medyczne stosowane w stomatologii.

Szczegółowy wykaz czynności zawodowych wykonywanych przez higienistkę stomatologiczną zawiera następujące punkty:

1. Współpraca z lekarzem dentystą w czasie wykonywania zadań zawodowych.
   • Dobieranie metod pracy do zaplanowanych zabiegów profilaktycznych i asystowanie lekarzowi dentyście na jego zlecenie.
   • Współpraca z lekarzem dentystą podczas wykonywania zabiegów stomatologicznych, w tym specjalistycznych.
   • Organizowanie stanowiska pracy higienistki stomatologicznej.
   • Wykonywanie zadań jako druga asysta w zespole trzyosobowym.
   • Przygotowywanie pacjenta do zabiegów stomatologicznych, w tym specjalistycznych.
   • Informowanie pacjenta o zakresie niezbędnych zabiegów stomatologicznych, w tym specjalistycznych, i wyjaśnianie przebiegu tych zabiegów pacjentowi w celu uzyskania jego zgody na ich wykonanie.
   • Wykonywanie na zlecenie lekarza dentysty badań i pomiarów.
   • Kontrolowanie ciśnienia krwi i tętna pacjenta za pomocą dostępnej w gabinecie lekarza dentysty aparatury i sprzętu medycznego.
   • Zapisywanie wyników niezbędnych do realizacji planu profilaktyczno-leczniczego.
   • Przygotowywanie jamy ustnej pacjenta do zabiegów stomatologicznych, w tym specjalistycznych.
   • Wykonywanie na zlecenie i pod nadzorem lekarza dentysty zabiegów profilaktyczno – leczniczych utrzymujących efekty leczenia, takich jak: usuwanie złogów twardych i miękkich, lakowanie, diagnostyka próchnicy oraz piaskowanie uzębienia.
   • Uzgadnianie z lekarzem dentystą treści zaleceń przedzabiegowych i pozabiegowych oraz sporządzanie i przekazywanie ich dla pacjentów w formie ustnej i pisemnej.
   • Wykonywanie zabiegów profilaktyczno-leczniczych i promujących zdrowie.
   • Współpraca w zespole wielodyscyplinarnym zapewniającym ciągłość opieki nad pacjentem.
2. Organizowanie prac związanych z wykonywaniem czynności zawodowych.
   • Organizowanie miejsca pracy z wykluczeniem czynników szkodliwych jak skażenie mikrobiologiczne, hałas, naświetlenie, wibracje.
   • Wykonywanie czynności zawodowych zgodnie z zasadami aseptyki, antyseptyki oraz procedurami postępowania z materiałem biologicznym skażonym przepisami w sytuacji wystąpienia zakażeń.
   • Dobieranie metod postępowania zgodnie z aktualną wiedzą w kontakcie z pacjentami.
3. Wykonywanie wstępnych badań stomatologicznych, profilaktycznych, diagnostycznych i zabiegów rehabilitujących jamę ustną.
   • Wykonywanie wstępnych badań stomatologicznych do zabiegów stomatologicznych.
   • Klasyfikowanie pacjentów na podstawie wstępnych badań stomatologicznych do zabiegów stomatologicznych.
   • Monitorowanie efektów leczenia uzyskanych przez lekarzy specjalistów z różnych dziedzin stomatologii.
   • Dobieranie aparatury i sprzętu medycznego do wykonywania zabiegów profilaktyczno – leczniczych utrzymujących efekty leczenia, takich jak: usuwanie złogów twardych i miękkich, lakowanie, diagnostyka próchnicy oraz piaskowanie uzębienia.
   • Stosuje aparaturę i sprzęt medyczny do diagnostyki i leczenia stomatologicznego.
   • Przygotowywanie wyrobów medycznych stosowanych w stomatologii.
   • Prowadzenie badań przesiewowych w różnych grupach.
   • Planowanie i prowadzenie różnymi metodami profilaktyki indywidualnej i grupowej dostosowanej do wieku pacjentów i dobieranie metod profilaktyki grupowej dla wszystkich grup wiekowych pacjentów.
   • Przeprowadzanie zabiegów profilaktycznych grupowych.
   • Sporządzanie wycisków i modeli orientacyjnych uzębienia dla celów diagnostycznych.
   • Organizowanie ciągłości leczenia pacjentów w trakcie użytkowania aparatów ortodontycznych.
   • Rehabilitowanie jamy ustnej przy pomocy podstawowych ćwiczeń ortodontycznych.
   • Wykonywanie zabiegów rehabilitacyjnych, stosując metody fizykalne.
4. Prowadzenie stomatologicznej edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w różnych środowiskach społecznych.
   • Promowanie zdrowego stylu życia.
   • Planowanie i dobieranie różnych form i metod edukacji indywidualnej i grupowej w zakresie profilaktyki promocji zdrowia jamy ustnej.
5. Udzielanie podstawowych wskazówek żywieniowych na temat racjonalnego odżywiania w celu zachowania zdrowia jamy ustnej.
6. Udzielanie pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego.
7. Wykonywanie czynności administracyjnych i prowadzenie dokumentacji związanej z funkcjonowaniem gabinetu lekarza dentysty.
   • Prowadzenie i archiwizowanie dokumentacji medycznej.
   • Ewidencjonowanie pacjentów i świadczeń stomatologicznych na potrzeby wewnętrzne i dla celów sprawozdawczych.
   • Prowadzenie terminarza przyjęć pacjentów.
   • Przygotowywanie dokumentów do współpracy z pracownią techniki dentystycznej.

Powyższe wymaga wnikliwiej analizy, mając na względzie opisane wcześniej kryteria, jak również biorąc pod uwagę fakt, iż na ten moment rozporządzenie jest w projekcie i stanowi przedmiot konsultacji. Nie bez znaczenia dla udzielenia odpowiedzi na stawiane, tytułowe pytanie jest ustalenie również kontekstu historycznego wykonywania obu zawodów, z naciskiem na zawód higienistki stomatologicznej, dla którego to zawodu języczkiem uwagi jest wykonywanie czynności zawodowych pod nadzorem i na zlecenie. Ten zwrot pojawia się w szczegółowym wykazie w pkt 1: „Współpraca z lekarzem dentystą w czasie wykonywania zadań zawodowych.” w odniesieniu do zabiegów profilaktyczno-leczniczych utrzymujących efekty leczenia, takich jak: usuwanie złogów twardych i miękkich, lakowanie, diagnostyka próchnicy oraz piaskowanie uzębienia, które mają być realizowane na podstawie tak brzmiącego rozporządzenia na zlecenie i pod nadzorem lekarza dentysty co wyklucza samodzielność, ale również nie stanowi formy współuczestniczenia w procesie leczenie, bowiem to ostatnie zakłada równość, a nie podległość osób uczestniczących w takich działaniach (hierarchizacja relacji). Udzielenie precyzyjnej odpowiedzi na tytułowe pytanie wymaga komunikacji całego środowiska stomatologicznego biorącego udział w stosowaniu tych przepisów, w niedalekiej przyszłości czyli od 26 marca bieżącego roku.

[1] B. Skwara, Rozporządzenie jako akt wykonawczy do ustawy w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2010

[2] B. Skwara, Rozporządzenie jako akt wykonawczy do ustawy w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2010

[3] Numer w wykazie to MZ 1644