Z uwagi na to, iż w ostatnim czasie sporo się mówi w przestrzeni publicznej o jakości w ochronie zdrowia, bezpieczeństwie pacjenta, warto zwrócić uwagę również na prawa pacjenta, a w szczególności na obowiązek spoczywający w tym zakresie na podmiocie realizującym świadczenie zdrowotne. Otóż niezwykle ważne jest, iż pacjent ma prawo do informacji o swoich prawach określonych w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, zatem nie tylko w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz.U. 2009 Nr 52, poz. 417, dalej „PrPU”), ale również w przepisach odrębnych[1]. Nadto udzielenie tych informacji powinno nastąpić w formie pisemnej, poprzez umieszczenie ich w lokalu, w miejscu ogólnodostępnym (art.11 ust.1 PrPU). W przypadku pacjenta niemogącego się poruszać informację, o której mowa powyżej, udostępnia się w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa (art. 11 ust. 3 PrPU). Wskazany sposób realizacji obowiązku informowania o prawach pacjenta z zachowaniem formy pisemnej i ogólnej dostępności do wykazu tych praw dotyczy podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, z wyłączeniem wykonywanych wyłącznie w miejscu wezwania indywidualnych praktyk lekarskich, indywidualnych specjalistycznych praktyk lekarskich, indywidualnych praktyk pielęgniarek, położnych, indywidualnych specjalistycznych praktyk pielęgniarek, położnych i indywidualnych praktyk fizjoterapeutycznych. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych to podmiot wykonujący działalność leczniczą, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej; podmiot leczniczy, o którym mowa w art. 4, oraz lekarza, pielęgniarkę lub fizjoterapeutę wykonujących zawód w ramach działalności leczniczej jako praktykę zawodową, o której mowa w art. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Podmiotami leczniczymi są zatem również:
1) przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2023 r. poz. 221 i 641) we wszelkich formach przewidzianych dla wykonywania działalności gospodarczej, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
2) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
3) jednostki budżetowe, w tym państwowe jednostki budżetowe tworzone i nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Ministra Sprawiedliwości lub Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, posiadające w strukturze organizacyjnej ambulatorium, ambulatorium z izbą chorych lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarkę podstawowej opieki zdrowotnej lub położną podstawowej opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2527),
4) instytuty badawcze, o których mowa w art. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz.U. z 2022 r. poz. 498),
5) fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej,
5a) posiadające osobowość prawną jednostki organizacyjne stowarzyszeń, o których mowa w pkt 5 jw.,
6) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania,
7) jednostki wojskowe
– w zakresie, w jakim wykonują działalność leczniczą. Wszystkie te podmioty zobligowane są do udzielania informacji w zakresie obecnie obowiązujących praw pacjenta w formie pisemnej i w sposób ogólnie dostępny. Zwrot “w formie pisemnej” powinien być rozumiany jako oznaczający udostępnienie informacji na piśmie, w postaci tekstu, np. wyciągu z ustawy zamieszczonego w ogłoszeniu, na plakacie, na cyfrowym wyświetlaczu, telebimie, telewizorze, itd. Termin “w formie pisemnej” nie jest interpretowany w sposób właściwy dla wykładni przepisów KC o formie czynności prawnych (art. 73, 74 i 76 KC). Oznacza to, że informacje nie muszą być opatrzone podpisem, np. osoby kierującej danym podmiotem udzielającym świadczenia zdrowotne. Niemniej jednak sugeruje się wskazanie wewnętrznej jednostki weryfikującej zakres i aktualność przedstawianego wykazu. Postawienie takiego wymagania służy stworzeniu możliwości powszechnego zapoznania się z tą informacją, co jest istotne także z tej przyczyny, że przepisy o prawach pacjenta udzielają szeregu kompetencji również osobom innym niż pacjent, w tym przedstawicielowi ustawowemu lub opiekunowi faktycznemu pacjenta. Dlatego informacje o prawach pacjenta powinny być zamieszczone np. w ogólnodostępnej poczekalni lub na korytarzu nieobjętym ograniczeniem poruszania się którejkolwiek z osób przebywających w pomieszczeniach placówki medycznej. Oznacza to jednocześnie, że w razie wprowadzenia ograniczeń w poruszaniu się pacjentów na terenie danej placówki zachodzi potrzeba udostępnienia również i tam informacji o prawach pacjenta, niezależnie od umieszczenia jej np. w poczekalni lub izbie przyjęć. Tymczasem ograniczenia obejmujące określone grupy pacjentów (np. oddziałów zakaźnych) powodują, że – z ich perspektywy – miejsce dostępne dla innych osób traci taki charakter w stosunku do osób dotkniętych zakazami i barierami związanymi z potrzebą izolacji spowodowanej rodzajem schorzenia. W praktyce oznacza to, że wypełnienie obowiązku unormowanego w art. 11 ust. 1 PrPU może wymagać udostępnienia informacji w kilku miejscach lokalu zajmowanego przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych. Wystarczające jest udostępnienie informacji przez zamieszczenie np. wyciągu z przepisów PrPU oraz tematycznie adekwatnych fragmentów innych aktów prawnych. Ustawa nie nakłada na podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych obowiązku dodatkowego opracowania informacji o prawach pacjenta, zwiększającego łatwość zrozumienia przekazywanych treści, np. w postaci graficznej, diagramowej, planszowej wraz z tłumaczeniami instytucji prawnych, stanowiskami przedstawicieli doktryny, przykładami tez orzeczniczych. Jak podkreśla Janiszewska [w:] Komentarz 2020, wyd. 1 do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, (red.) L. Bosek 2020, Legalis 2023: „Sposób oznaczenia i przedstawienia informacji, np. w postaci wyciągów z aktów prawnych, powinien jednak stwarzać możliwość rzeczywistego zapoznania się z jej treścią, a to dzięki czytelnej czcionce, umieszczeniu informacji w miejscu dogodnym do czytania, tzn. dobrze oświetlonym, na wysokości odpowiedniej dla lektury, a ponadto w części placówki, która zapewnia szansę na zaznajomienie się z tekstem przez możliwie szerokie grono osób, np. nie na ostatnim, dostępnym dla wszystkich, lecz rzadko uczęszczanym piętrze. Obowiązek podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych sprowadza się do zapewnienia pacjentowi możliwości zapoznania się z informacją o prawach pacjenta, a to dzięki odpowiednim sposobom udostępnienia tej informacji. Przedmiotem obowiązku podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych nie jest natomiast doprowadzenie do skutku zapoznania się przez pacjenta z taką informacją. Dla realizacji omawianego prawa pacjenta pozostaje więc bez znaczenia, czy pacjent przeczytał dostępne mu informacje, a nawet – czy był w stanie je przeczytać lub zrozumieć, np. z powodu dotykających go problemów zdrowotnych, uszkodzenia wzroku czy niepełnosprawności intelektualnej.” Odnośnie szczegółowego uregulowania dla pacjentów niemogących się poruszać (art. 11 ust. 3 PrPU) ma on również ma na celu jedynie umożliwienie zapoznania się z informacją o prawach pacjenta, w znaczeniu uzyskania fizycznego dostępu do treści tej informacji, a nie wsparcia w jej zrozumieniu.
Ze wskazanych w art. 11 PrPU sposobów udostępnienia informacji: w miejscu ogólnodostępnym (ust. 1) lub w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa (ust. 3), można wnosić, że w przypadku ograniczeń pacjenta w przyswojeniu (przeczytaniu, zrozumieniu) informacji o jego prawach, założeniem ustawodawcy było stworzenie warunków do zapoznania się z tą informacją przez osoby wspomagające pacjenta: jego przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego itd. Ochrona sytuacji pacjenta w aspektach wymagających wiedzy o prawach pacjenta może być więc realizowana dzięki wsparciu i inicjatywie tych osób, np. przeczytaniu lub wyjaśnieniu informacji. Prawnym obowiązkiem udzielenia takiego wsparcia nie został natomiast obciążony podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych. (tak Janiszewska [w:] Komentarz 2020, wyd. 1 do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, (red.) L. Bosek 2020, Legalis 2023).
Powyższe składa się na szerszy zakres informacji, do jakich udzielenia zobowiązany jest podmiot realizujący świadczenia zdrowotne. Czemu ma to tak istotne znaczenie, bowiem w konsekwencji wpływa na ewentualną odpowiedzialność za nie tylko prowadzenie podmiotu realizującego świadczenia zdrowotne, co również dotyczy sposobu zrealizowania danego świadczenia zdrowotnego w kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej i za doznaną krzywdę[2].
[1] W PrPU zostały unormowane prawa pacjenta do: świadczeń zdrowotnych (art. 6–8 ), informacji (art. 9–12 ), zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych (art. 12a), tajemnicy informacji związanych z pacjentem (art. 13–14 ), wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych (art. 15–19 ), poszanowania intymności i godności pacjenta (art. 20–22), dokumentacji medycznej (art. 23–30 ), zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza (art. 31–32 ), poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 33–35 ), opieki duszpasterskiej (art. 36–38) i do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie (art. 39–40).
[2]Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 9 kwietnia 2018 r., I ACa 791/17 1, którego teza brzmi: „Przepis art. 445 § 1 KC nie precyzuje przesłanek, które należy uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Wskazuje jedynie, że zadośćuczynienie to winno być „odpowiednie”. Przy szacowaniu wysokości należnego zadośćuczynienia należy brać pod rozwagę wszystkie istotne dla rozmiarów doznanej krzywdy okoliczności: przeszłe i aktualne negatywne doznania fizyczne i psychiczne, trwałość skutków urazu oraz wpływ tych czynników na obecną sytuację życiową powódki.|
2. O wyrażeniu przez pacjenta zgody na leczenie można mówić tylko wówczas, gdy została ona poprzedzona udzieleniem pacjentowi dostatecznych i przystępnych informacji określonych w art. 31 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza, czyli informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, a także dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu na przyszłość. Powyższa wiedza jest niezbędnym elementem do wyrażenia zgody przez pacjenta na określony sposób leczenia. Przyjmuje się, że zgoda pacjenta udzielona bez rozeznania jest niepełna. Obowiązek udzielenia informacji wynika nie tylko ze ww. przepisu, ale również z art. 9 – 12 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ciężar dowodu na okoliczność wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi wyżej wymienionych informacji, poprzedzającej wyrażenie zgody na zabieg operacyjny, spoczywa na lekarzu.”, Legalis 2023
