Przedstawiamy zalecenia dotyczące wykonywania stomatologicznych zdjęć rentgenowskich w trakcie pandemii COVID-19. Ich autorami są: prof. zw. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska, wiceprezydent Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, przewodnicząca Sekcji Radiologii Szczękowo-Twarzowej Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego, prof.dr hab. n. med. Marzena Dominiak, prezydent Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, prof.dr hab. n. med. Andrzej Cieszanowski, prezes Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego, dr hab. n. med. Tomasz Kulczyk, kierownik Pracowni Radiologii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
- Pacjenci z dodatnim wynikiem testu PCR w kierunku zakażenia SARS-CoV-2 oraz osoby przebywające na kwarantannie powinni być mieć wykonywane badania rentgenowskie stomatologiczne wyłącznie w wyznaczonych jednostkach przyjmujących pacjentów chorych na COVID-19, tj. szpitalach jednoimiennych, szpitalach z oddziałami zakaźnymi, specjalnych gabinetach stomatologicznych i dentobusach wyznaczonych do leczenia takich osób.
- U osób z podejrzeniem COVID-19 (np. objawowe, czekające na wynik testu) oraz osób z podejrzeniem fałszywie ujemnego wyniku testu PCR (który jest skuteczny jedynie w ok. 70%) nie zaleca się wykonywania u nich badań do momentu jednoznacznego wykluczenia COVID-19 (do czasu uzyskania ujemnego wyniku PCR lub – w drugim przypadku – powtórzonego ujemnego wyniku PCR).
- W przypadku konieczności przeprowadzenia diagnostyki radiologicznej części twarzowej czaszki u pacjentów z dodatnim wynikiem testu PCR w kierunku zakażenia SARS-CoV-2 oraz osób przebywających na kwarantannie należy postępować zgodnie z dokumentem „Zasadami postępowania z pacjentami z COVID-19 w Zakładzie Radiologii – zalecenia Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego i Krajowego Konsultanta ds. Radiologii i Diagnostyki Obrazowej”, jednak uwzględniając odrębności występujące w radiografii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej. U pacjenta z COVID-19 wykonanie zdjęcia pantomograficznego może być trudne (ciężki stan ogólny pacjenta, brak możliwości utrzymania pozycji siedzącej lub stojącej, trudności w zachowaniu bezruchu podczas ekspozycji), a maseczka jednorazowa na twarzy pacjenta uniemożliwia prawidłowe wykonanie zdjęcia pantomograficznego (zagryzienie rowka na zagryzaku u pacjentów uzębionych, brak widoczności przebiegu linii laserowych na twarzy pacjenta podczas pozycjonowania). Niektóre maseczki zawierają cieniujące elementy, które powodują powstanie artefaktów na zdjęciu pantomograficznym. W tych pacjentów jako alternatywę dla zdjęcia pantomograficznego należy rozważyć wykonanie zdjęcia skośnego bocznego żuchwy.
- Ze względu na to, że w trakcie wykonywania zdjęć wewnątrzustnych, zwłaszcza zębowych, dochodzi do zwiększonej produkcji śliny pod wpływem założonego do jamy ustnej detektora promieniowania, a u niektórych pacjentów występuje także odruch wymiotny, dochodzi do większego kontaktu personelu ze śliną pacjenta niż podczas zdjęć zewnątrzustnych. W związku z tym w czasie epidemii COVID-19 rekomenduje się, aby zastąpić wykonywanie zdjęć wewnątrzustnych zębowych zdjęciem pantomograficznym (a jeśli jest taka możliwość, to ograniczenie ekspozycji do półpantomogramu lub wycinka pantomogramu), a w wybranych, skomplikowanych przypadkach tomografią stożkową CBCT. W gabinecie stomatologicznym dopuszczalne jest wykonanie zdjęcia wewnątrzustnego, ale zdjęciem z wyboru powinno być zdjęcie zgryzowe. Środki ochrony osobistej pacjenta i personelu, procedura postępowania z przyjmowanym pacjentem oraz procedura dezynfekcji pomieszczenia gabinetu stomatologicznego są wówczas takie same, jak dla leczenia stomatologicznego w danym gabinecie.
- W związku z istniejącym w Polsce obowiązkiem prawnym używania fartuchów i kołnierzy osłonnych ołowiowych podczas procedur rentgenowskich z zakresu radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej, kołnierz osłonny należy zdezynfekować po każdym pacjencie, a fartuch bez kołnierza w przypadku kontaminacji śliną.
- W przypadku wykonywania zdjęcia rentgenowskiego stomatologicznego w odrębnej pracowni rentgenowskiej stomatologicznej i szczękowo-twarzowej lub zakładzie radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej rekomenduje się co następuje:
a) przed wejściem na teren pracowni rentgenowskiej lub zakładu radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej pacjent musi wyjąć protezę ruchomą lub ruchomy aparat ortodontyczny i zabezpieczyć go w taki sposób, aby personel i aparatura oraz powierzchnie w pracowni rtg nie miały kontaktu z protezą lub aparatem ortodontycznym. Rekomenduje się, aby lekarz kierujący na badanie radiologiczne uprzedził pacjenta o konieczności zgłoszenia się na to badanie już bez protezy ruchomej i aparatu ortodontycznego ruchomego. Rekomenduje się, aby pacjent przed wejściem na teren pracowni rentgenowskiej lub zakładu radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej usunął inne metalowe elementy z głowy i szyi (np. biżuteria, spinki itp.) i zabezpieczył je w taki sposób, aby personel i aparatura oraz powierzchnie w pracowni rtg nie miały z nimi kontaktu.
b) przed wejściem na teren pracowni rentgenowskiej lub zakładu radiologii stomatologicznej pacjent ma mieć zabezpieczone usta i nos maseczką jednorazową, odkazić ręce, ewentualnie założyć rękawiczki jednorazowe i mieć dokonany pomiar temperatury termometrem bezdotykowym
c) przed wejściem na teren pracowni rentgenowskiej lub zakładu radiologii stomatologicznej należy przeprowadzić ocenę ryzyka narażenia pacjenta na zakażenie SARS-CoV2/
d) pacjent dorosły zgłasza się pracowni rentgenowskiej lub zakładu radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej bez osób towarzyszących; w przypadku dziecka lub osoby niepełnosprawnej dopuszczalna jest jedna osoba towarzysząca zaopatrzona w maseczkę jednorazową i rękawiczki jednorazowe
e) pacjent oczekuje na wykonanie badania oraz na wynik w wyznaczonym miejscu zachowując odpowiedni dystans społeczny
f) środki ochrony osobistej technika elektroradiologii w pracowni rentgenowskiej lub zakładzie radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej obejmują co najmniej:
– fartuch flizelinowy, czepek i ochraniacze na buty, wymieniane w przypadku uszkodzenia lub kontaminacji
– rękawiczki jednorazowe zmieniane po każdym pacjencie, a w przypadku wykonywania zdjęcia wewnątrzustnego po każdym kontakcie ze śliną pacjenta
– przyłbicę lub gogle
– maseczkę jednorazową wymienianą po każdym pacjencie lub maseczkę FFP2 lub FFP3, które mogą być używane do 4-6 godzin zgodnie z zaleceniami Konsultanta Krajowego w dziedzinie Chorób Zakaźnych.
g) po wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego należy zdezynfekować aparat rentgenowski, przeprowadzić dezynfekcję powierzchni dotykowych takich jak klamki i uchwyty oraz umyć podłogę w przypadku jej kontaminacji śliną
h) zgodnie z zasadami ochrony radiologicznej w pracowni rentgenowskiej jest zainstalowana wentylacja mechaniczna lub grawitacyjna umożliwiająca adekwatną wymianę zjonizowanego powietrza. W warunkach epidemii zalecane jest dodatkowo jak najczęstsze wietrzenie pomieszczenia
i) minimalny odstęp pomiędzy pacjentami w danej pracowni rentgenowskiej zależy od czasu wykonania procedury rentgenowskiej oraz minimalnego czasu koniecznego do skutecznej dezynfekcji pomieszczenia i przygotowania go do przyjęcia następnego pacjenta
j) zaleca się rezygnację z wszelkiego rodzaju dokumentacji papierowej, typu skierowania, gdyż poprzez taką dokumentację również może dojść do transmisji zakażenia. Jednocześnie konieczne jest regularne dezynfekowanie klawiatury komputera, a także powierzchni płaskich typu biurka w rejestracji czy biurka przy konsolach do akwizycji obrazu rentgenowskiego. Jeśli to możliwe, należy wdrożyć opisywanie badań w trybie pracy zdalnej z domu, zwłaszcza, jeśli radiolog będzie musiał poddać się samoizolacji.
